Zapowiedź międzyuczelnianych studiów podyplomowych Archi-kultura

Powszechna edukacja architektoniczna wspólnym celem krajów Zjednoczonej Europy w dążeniu „ku wysokiej jakości Baukultur” – propozycja międzyuczelnianych studiów podyplomowych opracowana przez Zespół ds. Powszechnej Edukacji Architektonicznej Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki.

Koncepcja „Baukultur” wyrasta współcześnie na pozycję hierarchicznie kluczową dla idei zrównoważonego rozwoju, a jej składowymi stają się w tym ujęciu rozmaite aspekty kultury budowania, polityki architektonicznej i przestrzennej, przekształcania przestrzeni z poszanowaniem wartości środowiska naturalnego, łącznie dążeniem do kształtowania ładu przestrzennego. Ważnym i nieodzownym wątkiem zagadnienia Baukultur staje się jednocześnie nurt powszechnej edukacji o kulturze budowania (w Polsce zwany powszechną edukacją architektoniczną).

Koncepcja Baukultur, wyrosła w krajach niemieckojęzycznych (Austrii, Niemczech i Szwajcarii) zyskała silny międzynarodowy wydźwięk w 2018 roku wraz z wyłonieniem się tzw. „Deklaracji z Davos” pt. „Ku wysokiej jakości Baukultur dla Europy”, podpisanej przez ministrów kultury z krajów europejskich, delegatów Rady Europy oraz przedstawicieli UNESCO i ICCROM (International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property), w tym także przez ministra kultury prof. Piotra Glińskiego. W tekście deklaracji z Davos podkreślono, że „wysokiej jakości Baukultur może powstać jedynie w kontekście dyskursu interdyscyplinarnego oraz poprzez wielopoziomową i międzysektorową współpracę pomiędzy decydentami politycznymi, właściwymi organami i specjalistami. Ponieważ obejmuje kreatywne, funkcjonalne i społeczne aspekty, wszystkie istotne dyscypliny i specjaliści muszą partycypować na równych zasadach (…) Aby odnieść sukces, wysokiej jakości Baukultur wymaga też zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego oraz poinformowanej i uwrażliwionej opinii publicznej.” W kolejnych podpunktach dokumentu wezwano do „podjęcia wysiłków na polu edukacyjnym i podnoszenia świadomości” (…) Wszyscy zaangażowani, społeczeństwo na równi z sektorem prywatnym, ponoszą odpowiedzialność za jakość naszej przestrzeni zbudowanej, która zostanie przekazana jako dziedzictwo przyszłym pokoleniom”.

„Deklaracja z Davos nie jest jednak pierwszym i jedynym dokumentem nawołującym do podjęcia przez poszczególne kraje szeroko zakrojonych, systemowych inicjatyw na szczeblu rządowym, służących powszechnej edukacji o architekturze i środowisku zbudowanym. W 2001 roku, w trakcie trwania francuskiej prezydencji, przyjęto „Resolution on Architectural Quality in Urban and Rural Environments”, gdzie zaakcentowano potrzebę popularyzacji wiedzy o architekturze w procesie polepszania jakości codziennego środowiska życia mieszkańców europejskich miast (Rada Unii Europejskiej, 2001). O edukacji społecznej dotyczącej środowiska zbudowanego mówi także podpisana w 2007 roku „Karta Lipska na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich”, w której pojawia się pojęcie Baukultur.  Wezwania do podnoszenia świadomości społecznej i uczestnictwa mieszkańców miast w procesach kształtowania środowiska zbudowanego, a także upowszechniania wiedzy o środowisku oraz wartości krajobrazów naturalnych i kulturowych znajdziemy, między innymi, w „Europejskiej Konwencji Krajobrazowej” (2000), „Strategii zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej” (2006) czy pośrednio także w „Karcie Lipskiej” (2007). Do edukacji w zakresie architektury i środowiska zbudowanego od wielu lat nawołują również w swoich publikacjach międzynarodowe stowarzyszenia środowiska zawodowego architektów – Rada Architektów Europejskich (Architects’ Council of Europe – ACE) czy też The European Forum for Architectural Policies (EFAP). Jeśli chodzi o ideę i praktykę powszechnej edukacji o środowisku zbudowanym, istotnym strategicznie dokumentem jest „The 17 Sustainable Development Goals” ONZ, będący częścią „2030 Agenda for Sustainable Development” i zarazem rozszerzeniem ośmiu przedstawionych w 2000 roku „Millenium Development Goals” (MDGs).

Potrzeba powszechnego kształcenia w zakresie edukacji o środowisku zbudowanym powinna stać się nieodzownym elementem kształtowania świadomego, obywatelskiego społeczeństwa. Jest to ponadto zagadnienie szczególnie ważne w Polsce, kraju który od 30 lat, od momentu transformacji ustrojowej, odbudowuje i na nowo konstruuje własną kulturę kształtowania przestrzeni, co jest procesem niełatwym, a wręcz niewykonalnym bez równoczesnej edukacji społecznej. Powszechna edukacja w zakresie kultury budowania jest w tym dążeniu elementem niezbędnym. Realizowana w ramach systemu oświaty, a także poza systemem edukacji – w muzeach, ośrodkach i instytucjach kultury itp. jest jedyną  drogą do podniesienia społecznej świadomości, ale także i poczucia obywatelskiej odpowiedzialności za wspólną przestrzeń i środowisko naturalne.  Kluczowymi elementami tego procesu powinni być kompetentni edukatorzy.

Stąd też wynika nasza propozycja stworzenia międzyuczelnianych, interdyscyplinarnych studiów podyplomowych na kierunku „ARCHIKULTURA – EDUKATOR ARCHITEKTONICZNY”, które pozwoliłyby wykształcić kadrę edukatorów, mediatorów i nauczycieli, którzy mogliby w sposób świadomy i kompetentny prowadzić później indywidualne działania, kursy i wydarzenia, a także wprowadzać zajęcia nt. Baukultur. Koncepcja studiów zasadza się na założeniu interdyscyplinarnego dialogu między kierunkami pedagogicznymi i projektowo-architektonicznymi.

W 2019 roku Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki powołał Zespół ds. Powszechnej Edukacji Architektonicznej składający się z interdyscyplinarnej grupy ekspertów. Celem Zespołu jest wypracowanie rozwiązań systemowych i budowanie systemu powszechnej edukacji architektonicznej w Polsce. Zespół ds. Powszechnej Edukacji Architektonicznej ma charakter interdyscyplinarny, członkami zespołu są nie tylko architekci i urbaniści ale również edukatorzy, nauczyciele, historycy sztuki, socjolodzy, osoby pracujące w organizacjach samorządowych, samorządach terytorialnych, organizacjach pozarządowych. Projekty związane z edukacją architektoniczną powinny mieć charakter interdyscyplinarny oraz wykorzystywać narzędzia partycypacji, pielęgnujące różnorodność i dbające o idee zrównoważonego rozwoju.

To właśnie z inicjatywy Zespołu narodziła się idea powołania nowego i innowacyjnego kierunku studiów – „ARCHIKULTURA – EDUKATOR ARCHITEKTONICZNY”. A lipcu 2020 roku został już podpisany międzyuczelniany list intencyjny pomiędzy Uniwersytetem Pedagogicznym W Krakowie, Wydziałem Architektury Politechniki Krakowskiej i Narodowym Instytutem Architektury i Urbanistyki.

Studia podyplomowe adresowane będą do osób zainteresowanych zdobywaniem i poszerzeniem swojej wiedzy z zakresu edukacji architektoniczno-przestrzennej.  W grupie docelowej potencjalnymi kandydatami na studia mogą stać się m.in.: nauczyciele i wychowawcy, adepci kierunków architektonicznych i artystycznych, animatorzy kultury, pracownicy instytucji muzealnych i kulturalnych, aktywiści miejscy, a także urzędnicy i samorządowcy, chcący rozszerzyć swoje kompetencje w zakresie mediacji architektonicznej i przestrzennej, przydatnej w codziennej pracy z mieszkańcami. Absolwenci studiów, uzyskujący dyplom „edukatora architektonicznego”, będą mogli wykorzystać elementy edukacji architektoniczno-przestrzennej w swoich zawodowych działaniach, a być może zobaczą nawet w tej specjalizacji swoją własną ścieżkę zawodową.

Bibliografia: Rada Unii Europejskiej (2001). COUNCIL RESOLUTION of 12 February 2001 on architectural quality in urban and rural environments (2001/C 73/04). Pobrano z: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32001G0306(03)&from=EN (14.08.2018).

Treść Listu Intencyjnego: