Podzamcze jest zarazem najstarszą i najmłodszą dzielnicą Szczecina. To tutaj we wczesnym średniowieczu narodziło się miasto, którego najnowsza historia rozpoczyna się po drugiej wojnie światowej, wraz z wizjami i planami jego odbudowy. Ta faktyczna zainicjowana została jednak dopiero w latach 80. XX wieku, kiedy Zrzeszenie Rzemieślników i Zrzeszenie Kupców rozpoczęły działania mające na celu zagospodarowanie tego obszaru pod zakłady usługowe i punkty handlowe. Na gruzach historycznej zabudowy, w dawnym układzie miasta, powstały nowe kamienice, których wysokie ceramiczne dachy i tynkowane elewacje nawiązują do świetności tego obszaru w XVII i XVIII wieku – bez dosłownego kopiowania dawnych form. Nowe Podzamcze miało stać się sercem Szczecina łączącym funkcje turystyczne, usługowe i rozrywkowe – pełne galerii, antykwariatów, pubów i restauracji, z uliczkami oświetlonymi stylowymi latarniami.

Retrowersja najczęściej utożsamiana jest z odbudową zniszczonego podczas działań wojennych Starego Miasta w Elblągu. Na tej wystawie staje się jednak punktem wyjścia do refleksji nad powojennymi losami szczecińskiego Podzamcza, niegdyś zwanego Dolnym Miastem. To autorska metoda konserwatorska opracowana w latach 80. XX wieku przez prof. Marię Lubocką-Hoffmann. Jej celem jest przywrócenie dawnego, utraconego wizerunku. Nie chodzi o wierną rekonstrukcję przeszłości, lecz o odtworzenie ducha i charakteru historycznego miejsca poprzez współczesne reinterpretacje. Nowa architektura stanowi próbę przełożenia na współczesny język historycznych form, ornamentów i detali. W efekcie na powojennych ruinach powstają budynki zakorzenione w tradycji i historii – wznoszone na dawnych fundamentach, zgodnie z pierwotnym układem urbanistycznym oraz w historycznej skali i sylwecie. Ich forma, osadzona w postmodernizmie, nie rekonstruuje przeszłości wprost, lecz interpretuje ją na nowo.

Wystawa prezentuje podejście do odbudowy Podzamcza pokrewne elbląskiemu, a jednocześnie odmienne od niego. Proces ten nabiera szczególnego znaczenia w kontekście Ziem Odzyskanych, gdzie odtworzenie staromiejskich kompleksów było wyzwaniem zarówno architektonicznym, jak i społecznym – elementem kształtowania nowej tożsamości tych terenów.

Dzieje przywracania atmosfery i klimatu Podzamcza opowiadane są przez materiały historyczne: archiwalne projekty architektoniczne, filmy, artefakty i dokumentacje fotograficzne. Równolegle, w ramach ekspozycji, prezentowane są prace współczesnych artystów i twórców, którzy przyglądają się procesowi odbudowy tej części Szczecina i pokazują, w jaki sposób zmaterializowała się wizja zarazem najstarszej i najmłodszej jego dzielnicy. Ich realizacje nie tylko komentują przeszłość, lecz także stawiają pytania o to, czym dziś jest Podzamcze i czym może stać się w przyszłości.

Wystawa powstała we współpracy Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki, TRAFO w Szczecinie oraz Centrum Sztuki Galeria EL, przy udziale lokalnych ekspertów, architektów i badaczy. Jest kolejną prezentacją z cyklu Retrowersje, zapoczątkowanego przez NIAiU w 2023 roku.

Organizator: Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki   
Współorganizatorzy: TRAFO Trafostacja Sztuki w Szczecinie, Centrum Sztuki Galeria EL w Elblągu   
Kuratorzy: Mateusz Włodarek, Stanisław Ruksza, Emilia Orzechowska  

Artystki i artyści: Maciej Cholewa, Centrum Centrum (Małgorzata Mazur i Łukasz Jastrubczak), Zuza Golińska i Trin Alt, Krzysztof Maniak, Małgorzata Markiewicz, Gizela Mickiewicz, Dominika Olszowy, Dominika Skutnik, Zuzanna Skurka, Wiktoria Walendzik  

Współpraca koncepcyjna: Zuzanna Mielczarek  
Kwerendy: Zuzanna Mielczarek, Mateusz Włodarek  
Identyfikacja wizualna: Katarzyna Nestorowicz  
Opracowanie graficzne wystawy: Marcel Kaczmarek  
Koordynacja wystawy i produkcja: Mateusz Włodarek, Magdalena Breńko, Ada Kusiak, Andrzej Witczak  
Komunikacja: Anna Konopka, Dominik Witaszczyk, Aleksandra Zaszewska
Koordynacja wydarzeń towarzyszących: Ada Kusiak, Andrzej Witczak  
Redakcja: Urszula Drabińska  
Tłumaczenia: Dorota Wąsik  
Postprodukcja zdjęć: Weronika Nowak  
Realizacja wystawy: Artpath, Adam Dzidziszewski  
Materiały archiwalne: ARCO, Archiwum Architektury i Budownictwa Urzędu Miasta w Szczecinie, Archiwum Katedry Historii i Teorii Architektury ZUT, Archiwum Państwowe w Szczecinie, Archiwum Szczepana Bauma, Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Szczecinie, Książnica Pomorska, Miejska Biblioteka Publiczna w Szczecinie, Muzeum Narodowe w Szczecinie, STUDIO A4, TVP Szczecin, Urbicon, Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie 
Współpraca: Tatiana Balcerzak, Marek Dworaczyk, Izabela Kubicka, prof. Zbigniew Paszkowski  
Podziękowania: Michał Dębowski, prof. Piotr Fiuk, Przemysław Głowa, dr Małgorzata Gwiazdowska, Elżbieta Koc-Wiśniewska, Krzysztof Kowalski, Jacek Lenart, Narodowy Instytut Dziedzictwa, dr Grażyna Nawrolska, Małgorzata Peszko, SARP Szczecin, Ewa Stanecka, Tomasz Wolender, Aleksandra Wilde Maciej Włosiński, Piotr Zaniewski, Zrzeszenie Kupców w Szczecinie 

Na wystawie prezentowane są prace przygotowane na pierwszą odsłonę ekspozycji w Centrum Sztuki Galeria EL w Elblągu w 2023 roku. Kuratorami tej odsłony byli: Zuzanna Mielczarek, Mateusz Włodarek, Emilia Orzechowska oraz Maciej Olewniczak.

Informujemy, że dołożyliśmy wszelkich starań w celu odnalezienia wszystkich dysponentów autorskich praw majątkowych do utworów prezentowanych na wystawie.

Patroni medialni: Architektura i Biznes, Architektura-Murator, TVP Kultura, Notes na 6. Tygodni, wSzczecinie.pl, Głos Szczeciński, MM Trendy

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego