Jego celem jest rozpoznanie narracji, procesów, relacji, które wpływają na kształtowanie się lokalnych tożsamości architektonicznych miejsca oraz zdefiniowanie kodów architektonicznych, które w przeszłości i współcześnie kształtują kulturę przestrzenną (archikulturę) Polski. Laboratorium ma zasięg międzynarodowy, badania prowadzone są w Polsce i na świecie – w małych miastach – do 35000 mieszkańców. Małe miasta uznano za miejsca, poprzez które definiowane są pojęcia tj.: „integralność”, „autentyczność”, „przynależność”. Laboratorium podejmuje próbę analizy pojęcia „granicy” jako procesu, w którym relacje przestrzenno-społeczno-historyczne są stale tworzone i identyfikowane.  

Działania Laboratorium mają charakter edukacyjny, adresowane są do samorządów miast, mieszkańców, ale również projektantów, studentów i badaczy. Mają na celu zwiększenie świadomości na temat wartości budowania tożsamości i potencjału miejsc poprzez dziedzictwo architektoniczno-urbanistyczne. Prowadzone są szkolenia dla samorządowców oraz międzynarodowe szkoły letnie dla studentów i badaczy regionów.  

Laboratorium Regionów tworzy tzw. Narzędziownik – przydatne narzędzia do pracy dla samorządów miejskich, mieszkańców, inwestorów oraz projektantów i badaczy akademickich w postaci portalu mapowego oraz publikacji Wzornik Polski oraz Notes Archikultury. Praktyki i Inspiracje. Narzędziownik służy również jako źródło wiedzy wspomagające tworzenie gminnych standardów urbanistycznych przez samorządy miejskie. 

Program wspierają ośrodki akademickie: Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, School of Form Uniwersytet SWPS, Uniwersytet Nawarry (Hiszpania). 

Idea Laboratorium Regionów nawiązuje do myśli krytyka architektury Kenneth’a Frampton’a, który zaproponował krytyczny regionalizm jako opozycję dla rosnącego trendu uniwersalnej architektury stosowanej na całym świecie. W eseju „W stronę krytycznego regionalizmu. Sześć punktów dla architektury oporu” (1983) krytycznie odnosi się do globalizacji, kultury masowej konsumpcji i jej wpływu na architekturę i społeczeństwo, ponieważ kieruje to architekturę w stronę przeciętności, identyczności i ograniczonej formy urbanistycznej, której brakuje jakiegokolwiek rodzaju odniesień do kulturowych różnorodności. Frampton argumentuje, że w architekturze konieczne jest przyjęcie bardziej krytycznego podejścia regionalnego, takiego, które uwzględnia kontekst, topografię, klimat i kulturę miejsca. Ideą przewodnią Krytycznego Regionalizmu jest zatem opór wobec standaryzacji architektury wywołanym globalizacją. Zasady krytycznego regionalizmu kładą nacisk na projektowanie, które pasuje do lokalnego kontekstu, zamiast transponować istniejące elementy i nakładać je na dowolny krajobraz. Dostrzega też możliwość całkowitego ponownego wykorzystania obiektów architektonicznych. Krytyczny regionalizm promuje koncepcję wrażliwości dotykowej, łączącej wpływy globalne i elementy regionalne w celu wzmocnienia doświadczenia i świadomości przestrzeni.  

Krytyczny regionalizm dziś nadal jest aktualny, może pomóc w rozwiązywaniu problemów urbanizacji, relacji historycznych miast i przedmieść, regionów, państw, kontynentów. Możliwe jest ponowne ustanowienie powiązań między nowoczesnością i tradycją. W świecie, w którym technologia wydaje się być siłą napędową naszego codziennego życia i pracy, gdzie ewolucja AI „sztucznej inteligencji” może być silniejsza niż „rewolucja przemysłowa” odnajdywanie i tworzenie tożsamości miejsc jest ważne, a wołanie o architektoniczny opór nie straciło na aktualności i ważności. 

Badania prowadzone w Laboratorium Regionów mają na celu pozyskanie i analizę danych; bazują na źródłach historycznych oraz danych pozyskanych w terenie – poprzez inwentaryzacje urbanistyczne i architektoniczne, wywiady i obserwacje. Analizy danych archiwalnych i współczesnych prowadzone są w wykorzystaniem nowych technologii AI (sztuczna inteligencja) i narzędzia programów GIS.  

Polska 

Badaniami objęte są wszystkie regiony w Polsce. Badania prowadzone są w wybranych reprezentatywnych dla regionu małych miastach poprzez identyfikowanie typologii architektury i miejsc oraz struktur urbanistycznych i krajobrazowych. Badania służą do zbudowania bazy danych na temat charakteru urbanistyczno-architektonicznego danego regionu i procesów historycznie i współcześnie tam zachodzących. Mają również na celu wypracowanie prognoz rozwoju dla danego miejsca. Pierwszymi polskimi regionami objętymi badaniami są Warmia i Mazury oraz Pomorze.  

Badania prowadzone w małych miastach na Warmii i Mazurach przez badaczy i studentów z Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, Katedry Krajobrazu Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Instytutu Geografii Uniwersytetu KEN w Krakowie oraz Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki. Badaniami zostały objęte 24 miasta do 35000 mieszkańców.

Europa 

Wraz z europejskimi ośrodkami akademickimi prowadzone są badania małych miast i regionów w Europie i na świecie. Badania mają na celu rozpoznanie „kodów architektonicznych” i tożsamości miejsc oraz poszukiwaniu analogii i wspólnych typologii. Spotkania studyjne z samorządami tamtejszych miast to wymiana doświadczeń i poznanie dobrych praktyk w zakresie: zarządzania dziedzictwem architektonicznym, projektowania w kontekście regionalnym, poszukiwania rozwiązań projektowych dla nowej architektury w kontekście lokalnym i historycznym, rewitalizacji miejsc. Miejsca badane są w kontekście kategorii jakości Baukultur określonych przez „Deklarację z Davos pt. Ku wysokiej jakości Baukultur dla Europy” (2018).

Badania prowadzone w Hiszpanii w regionach Nawarry i Aragonii wspólnie z Uniwersytetem Nawarry i zespołem: María Angélica Martínez Rodríguez, Joaquín Torres Ramo, María Elena Lacilla Larrode, 2023 

Fot. Jakub Certowicz 

Badania prowadzone w Niemczech, w regionie Meklemburgii. Pomorze Przednie oraz Nadrenii wspólnie z fundacją Gerhart-Hauptmann-Haus (Fundacja Dom Gerharta Hauptmanna), Landesamt für Kultur und Denkmalpflege Mecklenburg-Vorpommern (Krajowy Urząd Ochrony Zabytków w Meklemburgii-Pomorzu Przedmim), 2021 

Badania w Niemczech prowadzone były pod patronatem Ambasady RP w Berlinie. 

Kolor miejsca  

Kolorystyka miejsc to nie tylko kolory „zadanie” przez człowieka w architekturze, lecz także to co w sposób naturalny tam występuje. Kolory gleby, kamieni i przyrody tworzą naturalny kontekst dla kolorów architektury, która częstokroć jest tworzona z lokalnie występujących materiałow. Kolory w połączeniu z rytmami budynków, graficznymi układami podziałów okien, drzwi i ogrodzeń tworzą specyficzny dla miejsca i niepowtarzalny język wizualny. 

Badania są prowadzone w oparciu metodę, którą opracowali Jean-Philippe i Dominique Lenclos badając palety miejsc uwzględniające nie tylko architekturę i techniki budowlane lecz także geologię, klimat, światło, zachowania społeczno-kulturowe oraz tradycje lokalnych mieszkańców. 

W ramach badań uczestnicy fotografując otoczenie i mierząc wartości chromatyczne otoczenia gromadzą wizualne dowody, które są opracowywane w formie wizualno-kolorystycznych przewodników. 

Badania prowadzone przez studentów School of Form Uniwersytetu SWPS (kierunek wzornictwo na Wydziale Projektowania w Warszawie USWPS) pod opieką badaczy pracujących w Instytucie Projektowania Uniwersytetu SWPS. 

Międzynarodowa Letnia Szkoła dla studentów i badaczy architektury i regionów  

Szkoła Letnia organizowana jest dla studentów i ekspertów akademickich. Celem jest zapoznanie studentów z krajobrazem architektonicznym małych miast wybranych regionów i rozpoznanie tożsamości lokalnych.  Studenci pod opieką wykładowców akademickich zbierają dane: inwentaryzacja urbanistyczna, architektoniczna i krajobrazowa oraz badania kolorystyki miejsc. Ważnym elementem jest współpraca i spotkania z samorządami lokalnymi badanych miast w celu wspólnego wypracowania rozwiązań i rekomendacji projektowych wysokiej jakości przestrzeni.  Szkoła odbywa się na przełomie sierpnia i września i ma charakter międzynarodowy (udział ekspertów międzynarodowych jako tutorów). 

Studenci pracują w interdyscyplinarnych zespołach składających się ze studentów czterech specjalizacji: architektury/urbanistyki, architektury krajobrazu, geografów/gospodarki przestrzennej oraz projektowania społecznego. Zespoły mają na celu pozyskanie danych do 4 tematów: typologii architektury, typologii struktur urbanistycznych, typologii krajobrazu oraz kolorystyki miejsca. Dodatkowo studenci geografii i gospodarki przestrzennej wspomagają zespoły w zakresie pozyskiwania danych GIS.

Kurs – Lider Przestrzeni Publicznej  

Laboratorium Regionów to edukacja adresowana do samorządów miejskich. Kurs Lider Przestrzeni Publicznej jest programem szkoleniowym kształcącym liderów w zakresie planowania wysokiej jakości przestrzeni publicznej. Kierowany jest w szczególności do przedstawicieli samorządów lokalnych, którzy po jego ukończeniu  zdobędą kwalifikacje do opracowywania spójnych i długoterminowych strategii kształtowania przestrzeni publicznych uwzględniających równowagę pomiędzy poszanowaniem kontekstu kulturowego, potrzebami społeczno-gospodarczymi a ochroną środowiska, zgodnie z koncepcją Baukultur (archikultury). 

Kurs został opracowany we współpracy z Pomorskim Biurem Kształtowania Przestrzennego, które koordynuje pierwszą edycję w województwie pomorskim.

Laboratorium Regionów prowadzi program miast influencerów – czyli miast, które w regionie poprzez dobre praktyki wywierają wpływ na swoje otoczenie i inne ośrodki miejskie. Program wspiera społeczności, które w sposób świadomy i odpowiedzialny chcą dbać o swoją przestrzeń wypracowując konkretne rozwiązania projektowe dla wybranych problemowych obszarów. 

Miasto Węgorzewo (region Warmii i Mazur) jest objęte programem, wraz z ekspertami i architektami wypracowywane są rozwiązania funkcjonalno-projektowe dla ulicy Pionierów i znajdującej się tam historycznej dziewiętnastowiecznej kamienicy. 

Narzędziownik jest zbiorem danych z regionów Polski, Europy i Świata – narzędziem skierowanym do: samorządów lokalnych, mieszkańców, projektantów (architektów i urbanistów) – jako pomoc w prowadzeniu dialogu oraz do badaczy akademickich, edukatorów i osób zainteresowanych poszerzaniem wiedzy na temat regionu, architektury i procesów wpływających na kształtowanie danej przestrzeni.   

Narzędziownik to: 

Kierownik merytoryczny projektu: 

Katarzyna Domagalska  

Badania: 

Architektura i urbanistyka: dr inż. arch. Anna Grabowska, arch. Aga Podgajna, dr inż. arch. Tomasz Sławiński, dr inż. arch. Justyna Zdunek-Wielgołaska 

Krajobraz: dr inż. Marta Akincza, dr inż. arch. Wiesława Gadomska 

Kolorystyka miejsca: dr Agnieszka Jacobson-Cielecka 

Kody architektury i regionalne: Katarzyna Domagalska, 

Interpretacja wizualna miejsca: Jakub Certowicz,  

GIS, geo, AI: dr Paweł Struś, Marcin Górny 

Regiony europejskie: prof. dr Maria Angelika Rodriguez, Piotr Hardt

Edukacja:  

Kurs dla samorządów: Karolina Scheibe-Skorczyk  

Międzynarodowa Letnia Szkoła: Karolina Scheibe-Skorczyk 

Wydawnictwa: Katarzyna Domagalska, Katarzyna Kucharczuk 

Fotografie: Jakub Certowicz 

Identyfikacja wizualna: Kilku.com, Idalia Smyczyńska i Robert Zając 

Komunikacja: Dominik Witaszczyk, Aleksandra Zaszewska

Organizator:

Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Partnerzy:

Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, School of Form Uniwersyteu SWPS (kierunek wzornictwo na Wydziale Projektowania w Warszawie USWPS), Pomorskie Biuro Planowania Regionalnego, Gerhart-Hauptmann-Haus, Uniwersytet Nawarry 

Etap projektu Laboratorium Regionów „W trosce o europejskie dziedzictwo kulturowe. Międzynarodowa wymiana doświadczeń.” realizowany w ramach programu Kultura Inspirująca finansowanego ze środków Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.

Patron medialny: