Polska jako wiodąca w pomocy uchodźcom z Ukrainy ma w tym zakresie szczególnie bogate doświadczenia. Przestrzenie publiczne i infrastruktura powstają z myślą o zaspokojeniu codziennych potrzeb. Niezależnie, czy jest to dostęp do prądu, możliwość przemieszczania się, czy gromadzenia – w obliczu agresji innego państwa, możliwość realizacji tych potrzeb zostaje ukrócona, a dotknięta kryzysem społeczność musi szukać nowych rozwiązań.

Funkcje przestrzeni zgromadzeń, punktów przesiadkowych, przejść granicznych czy centrów logistycznych, dramatycznie rozszerza się w sytuacji wojny. To, co pokazał kryzys migracyjny wywołany przez agresję Rosji na Ukrainę w 2022 r. to fakt, że przestrzenie te w sytuacji kryzysowej, wraz z ogromnym przepływem ludzi i towarów, są w stanie działać w dużo większej, trudnej do przewidzenia skali. Chcielibyśmy zbadać odbicie procesów społecznych w zmianach jakie zaszły w przestrzeniach transportu, logistyki, czy przesyłu energii w krajach naszego regionu, ze szczególnym uwzględnieniem roli Polski.

Jak przygotować przestrzenie publiczne na kryzys – od migracji wojennych, przez powodzie po pandemie? Jak wspólne doświadczenia krajów regionu możemy wykorzystać do budowania bardziej odpornych na kryzysy miast? Jakie rozwiązania projektowe sprawdziły się w Polsce? Zmiany zaszły także w sposobie działania instytucji – muzeach, galeriach, domach kultury.

W momencie największego napływu osób z Ukrainy do sąsiednich państw, w tym przede wszystkim Polski, instytucje te udostępniały siedziby na cele takie jak świetlica, tymczasowy nocleg, szkoła języka, czy miejsce spotkań. Nierzadko, nowe funkcje zostały z instytucjami na stałe, czyniąc ich przestrzeń i ofertę bardziej inkluzywnymi i zróżnicowanymi niż dotychczas. Transgraniczna wymiana kulturowa na poziomie społecznym i instytucjonalnym, którą ożywiła konieczność współpracy i niesienia wsparcia to zjawisko, które chcielibyśmy zbadać.

Wystawa i wydarzenia towarzyszące, czerwiec-sierpień 2024
W Galerii VI PER zostanie zaprezentowana wystawa, której głównym tematem będą transport i infrastruktura, rozumiane jako narzędzie dystrybucji i organizacji relacji władzy. Sieci, które zapewniają nam codzienne funkcjonowanie, takie jak koleje, autostrady, rurociągi czy światłowody, odgrywają bardzo ważną rolę w kontekście zmian politycznych i zmieniającej się dynamiki władzy, co ostatnio obserwowaliśmy w kontekście wojny w Ukrainie.

Wystawa poruszy nie tylko temat rzeczywistego znaczenia, kruchości i wrażliwości infrastruktury krytycznej, ale także skupi się na refleksji nad tym, w jaki sposób struktury te kształtują fizyczny krajobraz, architekturę i przestrzeń, a także zbiorową pamięć o naszej wspólnej historii naszego regionu geopolitycznego. Wystawa skupi się na temacie rurociągu „Przyjaźń” (Drużba) otwartego w 1964 r., który łączy Rosję z punktami w Ukrainie, Polsce, Białorusi, Węgrzech, Słowacji, Czechach, Austrii i Niemczech.

Zostaną poruszone historyczne, geograficzne, ekonomiczne, polityczne, środowiskowe, kulturowe, społeczne i architektoniczne perspektywach rurociągu w kontekście obecnej wojny w Ukrainie. W ramach wystawy zostaną zaprezentowane prace, min. Polskich i czeskich artystów. W galerii odbędzie się seria wydarzeń towarzyszących: rozmowa z artystami, pokaz filmu, oprowadzanie kuratorskie. Zespół VI PER będzie miał również wkład we współtworzenie numeru kwartalnika „autoportret”. Działania w Czechach wspierać będzie Instytut Polski w Pradze.

Seminarium artystyczno-badawcze oraz działania performatywne w przestrzeni miasta, czerwiec-październik 2024
Ukraińskie artystki i aktywistki działające w ramach stacjonującej w Niemczech grupy Vitsche urozmaicą projekt „Sieci wsparcia” o działania performatywne, angażujące publiczność przestrzeni publicznych Berlina, latem 2024 roku. Intermedialne, artystyczne pokazy w miejskiej tkance obrazować będą refleksję nad wyzwaniami i trudnościami Ukraińców w kultywowaniu i międzynarodowym promowaniu własnej kultury i tożsamości w obliczu wieloletniej imperialnej opresji rosyjskiej oraz aktualnie trwającej agresji wojennej. Do projektu zaproszeni zostaną artyści działający w Ukrainie, Polsce i Niemczech.

Dla Vitsche to właśnie przestrzenie wspólne, takie jak ulice, czy place oraz budynki użyteczności publicznej są polem artystycznej walki. W 2022 roku w Instytucie Pileckiego w Berlinie społeczność ukraińska we współpracy z Polakami zorganizowała centrum pomocowo-informacyjne, a pod sąsiadującą Bramą Brandenburską wspólnie protestowali przeciwko rosyjskiej agresji. Planowane działania artystyczne będą stanowić kontynuację rozpoczętej wówczas współpracy. W działania włączy się Instytut Pileckiego w Berlinie.

Wywiady z pracownikami kultury – przełom 2023/2024, jesień 2024
Zespół badaczy kultury we Lwowie podejmie temat historii mówionej w czasie wojny, jako niewidzialnej, a bardzo wartościowej społecznie infrastruktury przetrwania, kultury i wyobraźni. Zostaną przeprowadzone wywiady z polskim i ukraińskimi pracownikami kultury i konserwatorami, dotyczące ochrony dziedzictwa w czasie wojny, a także z osobami odpowiedzialnymi za obiekty infrastruktury krytycznej, które rosyjskie wojska obierają za główne cele ataków.

Jak funkcjonowanie w zagrożeniu wpłynęło na pracę instytucji? Czym jest instytucja kultury czasów wojny – zarówno w zakresie obowiązków i działań personelu, jak i przestrzeni, takich jak sale wystawiennicze, czy biura? Jak pilna potrzeba wsparcia odbiła się na współpracy polskiego i ukraińskiego sektora kultury?

Efektem współpracy z Centrum będą popularno-naukowe teksty, opublikowane w kwartalniku „autoportret”, wydanym w ramach projektu „Sieci Wsparcia” w 2024 roku oraz wydarzenia we Lwowie jesienią 2024 roku, w trakcie którego zaprezentowana zostanie także dokumentacja działań w Polsce, Czechach i Niemczech. Działania w Ukrainie wspierać będzie Instytut Polski w Kijowie.

Latem 2024 roku zostanie opublikowany numer kwartalnika „autoportret” (wyd. Małopolski Instytut Kultury), stanowiący integralną część projektu. W numerze ukaże się podsumowanie badań i działań, wywiady oraz teksty i materiał wizualny zaangażowanych ekspertów i artystów. Wydawnictwo ukaże się w języku polskim i angielskim.

zdjęcie: Peter Fabo, dzięki uprzejmości galerii VI PER