Na otwarcie Biennale Architektury w Wenecji trzeba było czekać aż trzy lata — przypadające na rok 2020 jedno z najbardziej prestiżowych wydarzeń w świecie architektury ze względu na pandemię zostało przesunięte aż o 12 miesięcy.
W świetle wydarzeń ostatniego roku temat 17 Międzynarodowej Wystawy Architektury nie mógł jednak zabrzmieć bardziej aktualnie. 63 reprezentacje narodowe z całego świata musiały zmierzyć się z pytaniem „Jak będziemy żyć razem?”.
Prezentowana w Pawilonie Polskim wystawa Trouble in Paradise to wielowątkowa opowieść o przyszłości wspólnotowego życia na wsi, której towarzyszy pogłębiona analiza form pracy i zamieszkiwania na tych terenach. Projekt zwraca uwagę m.in. na kwestię marginalizacji wsi, wskazuje problemy, z jakimi zmagają się dzisiaj mieszkańcy prowincji i pokazuje jej ogromny, niewykorzystany potencjał. Z publikowanych przez GUS danych wynika, że choć obszary wiejskie stanowią 93% terenu Polski, mieszka tam tylko 40% populacji. Sytuacja w Polsce doskonale odzwierciedla ogólnoświatowe tendencje — na całym świecie liczba mieszkańców obszarów miejskich przewyższa liczbę mieszkańców wsi, mimo że to tereny wiejskie stanowią zdecydowaną większość powierzchni lądów.
Zdaniem kuratorów wystawy istotnym problemem jest postrzeganie prowincji przez pryzmat uproszczeń i stereotypów traktujących ją jako utracony raj, miejsce, w którym można odpocząć od udręki cywilizacji. Okazuje się jednak, że ideał życia pod miastem ma krótki termin przydatności. Pandemia, która nasiliła na całym świecie proces migracji na tereny podmiejskie, wydobyła na światło dzienne trudności, z jakimi od lat zmaga się polska prowincja — m.in. brak komunikacji publicznej, powszechnego dostępu do internetu czy integracji między „przybyszami” a rdzennymi mieszkańcami.
„Coraz rzadziej wieś stanowi obietnicę autonomii i ucieczki od miasta, a coraz częściej staje się przestrzenią magazynową, miejscem na obwodnice, hale produkcyjne, fermy, całą tę infrastrukturę, bez której życie w dużych aglomeracjach byłoby niemożliwe. Wynika to przede wszystkim z przekonania o służebnej roli wsi, zgodnie z którym stanowi ona zaplecze miast. Chcemy tę perspektywę odwrócić, przestać myśleć o prowincji z »mieszczańskiego« punktu widzenia” — mówi Robert Witczak z zespołu kuratorskiego PROLOG +1. „Zależy nam na tym, żeby pokazać wieś nie jako przestrzeń zamkniętą, podzieloną, sprywatyzowaną, ale jako przestrzeń idei — wspólnotowości, na której kształt ma wpływ każdy z mieszkańców”, dodaje.
Autorem projektu jest wyłoniony w konkursie zespół młodych architektów PROLOG +1 (Mirabela Jurczenko, Bartosz Kowal, Wojciech Mazan, Bartłomiej Poteralski, Rafał Śliwa i Robert Witczak). Wystawa składa się z dwóch części: analitycznej i projektowej. Pierwsza z nich, zrealizowana we współpracy z polskimi artystami, opowiada o współczesnych problemach wsi i została przedstawiona w formie ogromnej, 70-metrowej fotorealistycznej panoramy wypełniającej przestrzeń pawilonu. Stworzona przez fotografów Michała Sierakowskiego i Pawła Starca oraz artystę Jana Domicza, we współpracy z zespołem PROLOG +1, panorama przedstawia charakterystyczne elementy krajobrazu wiejskiego będące efektem procesów zachodzących tam w ciągu ostatnich stu lat.
Do części projektowej PROLOG +1 zaprosił sześć zespołów architektonicznych z Europy: Atelier Fanelsa (DE), GUBAHÁMORI + Filip + László Demeter (HU), KOSMOS (RU, CH, AT), Rural Office for Architecture (GB), RZUT (PL) i Traumnovelle (BE). Rezultatem ich pracy są modele architektoniczne, kolaże i rysunki prezentowane w pawilonie na tle panoramy. Różnorodność punktów widzenia i zestawienie odmiennych perspektyw spaja refleksja na temat skutków eksploatacji terytorium wiejskiego, klęsk klimatycznych czy globalnych kryzysów — także tych, których wpływ na los planety i obszarów wiejskich dopiero poznamy.
Wystawie towarzyszy książka Trouble in Paradise, w której znalazły się eseje m.in. Platona Issaiasa & Hameda Khosraviego, Piera Vittoria Aureliego, Andrei Alberto Dutto, Katarzyny Kajdanek, Łukasza Molla, fotoesej Jacentego Dędka, a także teksty zespołu PROLOG +1, fotograficzna Panorama polskiej wsi oraz wizualizacje projektów. Książka dostępna będzie w sprzedaży od 22 maja w księgarni Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki, na Biennale w Wenecji, a także w formie cyfrowej do pobrania ze strony labiennale.art.pl.