Wykład Artura Tanikowskiego wygłoszony dla studentów Uniwersytetu Kijowskiego im. B. Grinczenki nosił tytuł „Gdynia i Tel Awiw – białe miasta. Architektura i propaganda, powinowactwa i różnice”.

Oba zyskały przydomki „białych miast”, a także „młodych miast”, bo oba zostały zdominowane przez architekturę modernistyczną w stylu międzynarodowym, który zaważył na ich obliczu w 2. i 3. dekadzie XX wieku. Ten właśnie okres był przedmiotem wykładu. Budowa Gdyni i Tel Awiwu niosła ważny i jasny przekaz propagandowy: dla odrodzonego państwa polskiego – w przypadku „polskiego okna na świat” oraz dla społeczności Żydów zasiedlających tereny Mandatu Brytyjskiego, dążących do państwowej autonomii – w odniesieniu do „pierwszego miasta hebrajskiego”.

Architekturę Gdyni i Tel Awiwu zdeterminowała w dużym stopniu nadmorska lokalizacja, tym samym oba ośrodki miejskie pełniły (i pełnią) funkcje wypoczynkowe i portowe. W przypadku Gdyni miasto wzrastało wokół portu, a Tel Awiw zyskał własny port długo po założeniu miasta, przyciągającego. Projektanci nowoczesnego Tel Awiwu, przybywający do miasta po studiach w rozmaitych uczelniach europejskich, w tym w Bauhausie, musieli zmierzyć się z wyzwaniem dostosowania rozmaitych wynalazków europejskiego modernizmu do subtropikalnego klimatu. Stworzyli idiom, którego wyznacznikami stały się m.in. wstęgowe przeprucia elewacji o balkonach i oknach wpuszczonych w dwuwarstwowe ściany i wyraziste podziały geometryczne bryły budynku (przestrzeń prywatna) oddzielonego od ulicy (przestrzeni wspólnej) transparentnymi przepierzeniami czy dziedzińcami (przestrzeń pośrednia). Modernizm gdyński częściej niż telawiwski zdominowały duże obiekty o charakterze publicznym (banki, budynki biurowo-mieszkalne czy targowe, dworce, szkoły), nierzadko związane z nurtem architektury okrętowej (streamline), powstające niejako w kontrze do architektury Wolnego Miasta Gdyńska, zdominowanej przez ceglany mur pruski, kojarzony z niedawnym zaborcą.

Ilustracje:

  1. Plac Ziny Dizengoff w Tel Awiwie, proj. Genia Averbuch, fot. lata 40. XX wieku, domena publiczna